"Nhóm họa sĩ sơn ta" tìm về truyền thống

"Nhóm họa sĩ sơn ta" tìm về truyền thống

Tranh sơn mài thời "ngoại hóa"

Không phải đến bây giờ người ta mới nhắc đến sự lai căng của sơn mài truyền thống. Cách đây mấy năm đã có nhiều hội thảo của giới mỹ thuật liên quan đến sự "phai lạt truyền thống" trong tranh sơn mài Việt Nam. Do đâu mà có sự "phai lạt truyền thống" này? Có hai nguyên nhân: Thứ nhất, đánh giá của công chúng mỹ thuật về tranh sơn mài truyền thống Việt Nam chưa đúng đắn; thứ hai, sự dễ dãi và chạy theo xu hướng thương mại của họa sĩ.

Vậy, hiểu như thế nào mới "đúng đắn" về tranh sơn mài truyền thống?

"Cô gái và bức tranh cổ" - tranh sơn mài của họa sĩ Đặng Hiền.

Ở Việt Nam ta có rất nhiều làng nghề làm sơn mài. Ở những làng nghề ấy, làm sơn mài là một "quy trình công nghệ" được truyền dạy theo lối "cầm tay chỉ việc". Đơn cử như làng Sơn Đồng (Hà Nội), trẻ con lên mười đã biết mài vóc, làm toan; đến 14, 15 tuổi là có thể làm đủ mọi việc, từ việc trộn sơn mài với đất sét giấy dó (hoặc giấy bản) cho tới phết vóc, mài vóc, ủ sơn; đến 17, 18 tuổi, nếu anh nào khéo tay đã trở thành nghệ nhân sơn mài. Về cơ bản, làm sơn mài ai cũng biết các việc: Sơn, ủ, mài… đó là một quy trình của dân gian, dễ hiểu và dễ học. Ai bắt tay vào sáng tác tranh sơn mài cũng biết quy trình này.

Sơn mài sử dụng thành phần chính là sơn ta, có đặc điểm lâu khô, khó mài. Sản xuất thứ đơn giản như "vóc" để bán ra chợ, người ta cũng phải mất đến đôi ba tuần lễ. Lý do đơn giản bởi vì sơn ta rất lâu khô. Người họa sĩ vẽ tranh sơn mài phải có độ đằm trong cảm hứng, bởi đó là một quá trình lâu dài, tỉ mỉ. Hãy tưởng tượng một bức tranh sơn mài đẹp thường là được "bóc" từ lớp màu phía trên xuống lớp màu bên dưới. Dụng cụ để "bóc" là gạch non, mai mực, tóc rối… Dùng thứ đó để mài từng lớp sơn từ nanomet rất tỉ mỉ và mất thời gian. "Tương truyền" rằng, những họa sĩ thuộc hàng "tứ trụ" (Sáng-Nghiêm-Liên-Phái) và "tứ tuyệt" (Trí-Vân-Lân-Cẩn) của mỹ thuật đương đại Việt Nam đều ưa sử dụng sơn mài và đều có những bức sơn mài để đời.

Cái hay của tranh sơn mài là chiều sâu của hình khối và màu sắc, quả là thứ không thể dễ dãi mà thưởng thức được. Vậy nên, "chơi" tranh sơn mài cũng phải có thứ cảm xúc giống "tri âm tri kỷ" vậy. 

Có một thời xu hướng thẩm mỹ của công chúng mỹ thuật ưa những cái bóng bẩy nổi bật khiến cho tranh sơn mài truyền thống bị mai một.

Và cũng có một thời nhiều họa sĩ chạy theo thị trường mà đánh mất truyền thống. Một trong những thứ khiến tranh sơn mài mai một nhanh nhất là chất liệu "sơn Nhật". Thứ rất bóng, khô nhanh, "hợp" với nhiều loại màu có gốc hóa học tổng hợp và quan trọng nhất là không phải mài.

Sơn Nhật trong một thời gian dài đã khiến nhiều bức tranh sơn mài truyền thống mất gốc. Nói tranh sơn mài truyền thống Việt Nam bị ngoại hóa là vì thế.

Camkết của "Nhóm họa sĩ sơn ta"

Họa sĩ Nguyễn Tường Linh, chủ nhiệm "Nhóm họa sĩ sơn ta", nói: "Chúng tôi cam kết sử dụng sơn ta, sáng tác tranh theo phương pháp truyền thống. Tuy nhiên bên cạnh đó, chúng tôi cũng tôn trọng quan điểm sáng tác của nhiều họa sĩ trong việc sử dụng sơn, màu sắc, và phương pháp sáng tác hiện đại". Trong triển lãm lần thứ nhất của 38 tác giả thuộc "Nhóm họa sĩ sơn ta" vừa được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, ngoài những bức tranh được thể hiện theo phương pháp truyền thống còn có những bức tranh thể hiện bằng phương pháp sáng tác mới. Phương pháp này dựa trên tính kết dính của sơn ta, nhiều họa sĩ đã đắp, hoặc dán vật liệu để bức tranh dày lên. Nói chung đây cũng là cách để truyền tải nhiều thông điệp khá hay. Trong tranh sơn dầu hoặc acrylic cũng từng có nhiều tác phẩm được thể hiện theo phương pháp này.

"Nhóm họa sĩ sơn ta" ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Tôi hỏi họa sĩ Nguyễn Tường Linh: "Nếu không mài thì có thể coi đó là tranh sơn mài truyền thống không, thưa anh?". Họa sĩ nói: "Chúng tôi tôn trọng phong cách sáng tác của mỗi tác giả. Hiện tại cũng chưa đặt ra chuyện phải mài hay dùng màu truyền thống, nhưng về cơ bản các tác phẩm phải được sáng tác bằng sơn ta và vóc truyền thống".

Họa sĩ Nguyễn Tường Linh cho biết thêm, mục đích khi lập "Nhóm họa sĩ sơn ta" này là muốn có một sân chơi chung cho các họa sĩ vẽ sơn ta theo phương thức truyền thống, có tâm huyết, tự nguyện liên kết thành nhóm. Tổ chức sinh hoạt nghề nghiệp với tinh thần đoàn kết, giao lưu học hỏi kinh nghiệm giữa các thành viên, tổ chức trưng bày triển lãm những tác phẩm hội họa chất liệu sơn ta nhằm góp thêm tiếng nói khẳng định những giá trị độc đáo của tranh sơn mài Việt Nam. Nhóm hoạt động trong phạm vi thành phố Hà Nội, có quan hệ với các nhà nghiên cứu-phê bình mỹ thuật, các họa sĩ trong và ngoài nước, các nghệ nhân làm vóc, làm vàng, bạc quỳ. Nhóm có trang web, facebook để kết nối họa sĩ trong và ngoài nước, trao đổi thông tin, giới thiệu tác phẩm...

"Nhóm họa sĩ sơn ta" dự kiến định kỳ 2 năm sẽ triển lãm giới thiệu các sáng tác một lần. Hy vọng với những họa sĩ tài năng, tâm huyết với chất liệu sơn mài truyền thống, sơn mài Việt Nam sẽ tìm lại được vị thế xứng đáng như nó vốn có.

Chia sẻ bởi 

Sơn ta Việt Nam 

Thiết kế Website bởi Wlike.vn